ระบบและการดำเนินงานการประกันคุณภาพการศึกษาในสถานศึกษา 

     คุณภาพการศึกษา  หมายถึง  การบ่งชี้คุณลักษณะที่มีความเป็นเลิศ ทางด้านต่าง ๆ ทั้งด้านการบริหารและด้านวิชาการ โดยผ่านกระบวนการผลิต เป็นระบบ ประกอบด้วยปัจจัยนำเข้า การบวนการ และผลผลิตตามกรรมวิธี การวัดด้วยเครื่องมือที่มีประสิทธิภาพ และเป็นที่ยอมรับของสังคม 

     การประกันคุณภาพการศึกษา  หมายถึง การบริหารจัดการและการดำเนินกิจกรรมตามภารกิจปกติของสถานศึกษา เพื่อพัฒนาคุณภาพผู้เรียนอย่างต่อเนื่อง สร้างความมั่นใจให้ผู้รับบริการทางการศึกษาทั้งผู้รับบริการโดยตรงได้แก่  ผู้เรียนและผู้ปกครอง  และผู้รับบริการทางอ้อมได้แก่ สถานประกอบการและประชาชน

ดังนั้น การประกันคุณภาพการศึกษา จึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง และการดำเนินการประกันคุณภาพการศึกษาจะประสบความสำเร็จได้ ขึ้นอยู่กับผู้บริหาร ซึ่งจะต้องมีบทบาทและหน้าที่สำคัญ ในการพัฒนาการประกันคุณภาพการศึกษาในโรงเรียน 

     ความจำเป็นของการประกันคุณภาพการศึกษา

     การจัดการศึกษา เพื่อพัฒนาคนให้มีคุณภาพ เพื่อทำให้ศักยภาพที่มีอยู่ในตัวคนได้รับการการพัฒนาอย่างเต็มที่ ทำให้เป็นคนที่รู้จักคิดวิเคราะห์รู้จักแก้ปัญหา มีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ รู้จักเรียนรู้ด้วยตนเอง สามารถปรับตัวให้ทันกับการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว มี คุณธรรม จริยธรรม รู้จักพึ่งตนเอง และสามารถดำรงชีวิตอยู่ในสังคมได้อย่างเป็นสุข 

     พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542  แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ.  2545   

     หมวด  6  มาตรฐานและการประกันคุณภาพการศึกษา 

     มาตรา  47  ให้มีระบบการประกันคุณภาพการศึกษา เพื่อพัฒนาคุณภาพและมาตรฐานการศึกษาทุกระดับ ประกอบด้วยการประกันคุณภาพภายใน และระบบการประกันคุณภาพภายนอก

     การประกันคุณภาพภายใน  หมายถึง  การประเมินผลและการติดตามตรวจสอบคุณภาพและมาตรฐานการศึกษาของสถานศึกษาจากภายใน โดยบุคลากรของสถานศึกษานั้นเอง หรือโดยหน่วยงานต้นสังกัดที่มีหน้าที่กำหับดูแลสถานศึกษานั้น 

      การประกันคุณภาพภายนอก  หมายถึง  การประเมินผลและการติดตามตรวจสอบคุณภาพและมาตรฐานการศึกษาของสถานศึกษาจากภายนอก โดยบุคลากรจากภาพนอกสถานศึกษา หรือโดยหน่วยงานที่มีอำนาจได้แต่งตั้งให้คณะบุคคลดังกล่าวเข้ามาตรวจสอบคุณภาพและมาตรฐานของสถานศึกษาดังกล่าวตามที่กำหนด

     ระบบการประกันคุณภาพการศึกษา 
     1. การจัดระบบบริหารและสารสนเทศ 

     2. การพัฒนามาตรฐานการศึกษา 

     3. การจัดทำแผนพัฒนาคุณภาพการศึกษา

     4. การดำเนินงานตามแผนพัฒนา

     5. การตรวจสอบและทบทวนคุณภาพการศึกษา 

     6. การประเมินคุณภาพการศึกษา 

     7. การรายงานคุณภาพการศึกษาประจำปี 

     8. การผดุงระบบการประกันคุณภาพ

รูปภาพที่ 1  แสดงขั้นบันใดการดำเนินงานประกันคุณภาพการศึกษา(ภายในและภายนอก)

การวางแผนการประกันคุณภาพแบบมีส่วนร่วม

     จุดเริ่มต้นของการประกันคุณภาพคุณภาพ 

     การประกันคุณภาพเริ่มต้นที่ความพยายามของผู้บริหาร  ครูและผู้เรียนในการปรับปรุงสิ่งที่เป็นอยู่ให้ดีขึ้นตามเป้าหมายและวัตถุประสงค์ที่วางไว้ร่วมกับเกณฑ์มาตรฐานขั้นต่ำ (base-line standards or bench marks)  ให้เพื่อขึ้นเรื่อยๆ  ตามวิสัยทัศน์ที่เป็นเกณฑ์สูงสุดที่ต้องการไปให้ถึง(Kite-mark) ภายใต้เงื่อนไขทรัพยากร  สังคมวัฒนธรรม  เวลาและโอกาส  โดยถือว่าเป็นภารกิจประจำของวัฒนธรรมองค์การ  จนกลายเป็นวัฒนธรรมคุณภาพ(Quality Culture)  ขององค์การและสถานศึกษานั้นๆ

     หลักการสำคัญของการประกันคุณภาพการศึกษาของสถานศึกษาได้แก่   

1.  การมีส่วนร่วม (Participation) โดยเปิดโอกาสให้ผู้มีส่วนได้เสีย (Stakeholders)  กับผลการจัดการศึกษาของสถานศึกษาเข้ามามีส่วนร่วมคิด ร่วมวางแผน ร่วมดำเนินการ ร่วมประเมิน และร่วมรับผิดชอบกับการจัดการศึกษาของสถานศึกษา
2. การเสริมสร้างพลัง (Empowerment)  โดยสร้างความรู้ทักษะ และความมั่นใจแก่ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย เพื่อสร้างโอกาสให้เกิดการมีส่วนร่วมอย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล
3. การกระจายอำนาจ (Decentralization)  สถานศึกษาจะพัฒนาคุณภาพให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลได้อย่างเต็มที่ ต่อเมื่อสถานศึกษาเองต้องมีความเป็นอิสระเพียงพอที่จะคิดและตัดสินใจ ทั้งด้านการบริหาร วิชาการ และการใช้จ่ายงบประมาณ ซึ่งสอดคล้องกับเจตนารมณ์ของพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.  2542  ที่ต้องการให้มีการกระจายอำนาจการบริหาร และการจัดการศึกษาสู่สถานศึกษาและท้องถิ่นให้มากที่สุด
4. การสร้างจิตสำนึกความรับผิดชอบ (Accountability) สถานศึกษาต้องสร้างให้ทุกคนมีสำนึกในหน้าที่ของตนที่มีต่อการศึกษา เช่น หน้าที่ของความเป็นพ่อแม่  ครู  เป็นต้น นอกจากนี้ กระบวนการทำงานและผลงานของสถานศึกษาแห่งนั้นต้องสามารถตรวจสอบได้ทุกเทื่อโดยสังคมและประชาชน
5. การปรับปรุงคุณภาพอย่างต่อเนื่อง (Continuous  Quality  Improvement)  การตรวจสอบทั้งภายในและภายนอกในบริบทของการประกันคุณภาพ มีจุดประสงค์สำคัญเพื่อให้ได้ข้อมูลย้อนกลับสำหรับใช้ในการวางแผน เพื่อการปรับปรุงคุณภาพอย่างต่อเนื่อง

บทบาทของผู้บริหารกับการประกันคุณภาพการศึกษา

1.  การเตรียมความพร้อมของบุคลากร 

    ผู้บริหารสถานศึกษา จะต้องจัดให้บุคลากรในสถานศึกษามีความพร้อม โดยอาจดำเนินการใน  3  เรื่องคือ  การสร้างความตระหนัก การสร้างเสริมความรู้ และการกำหนดความรับผิดชอบดังรายละเอียดต่อไปนี้ 

     1.1     การสร้างความตระหนัก ถึงคุณค่าของการประกันคุณภาพภายในและการทำงานเป็นทีมให้กับบุคลากรซึ่งได้แก่ ครู นักเรียน ผู้ปกครอง และชุมชน เกิดความตระหนักเห็นความสำคัญและความจำเป็นของการประกันคุณภาพภายในสถานศึกษา โดยใช้เทคนิควิธีดังนี้

•  สร้างทีมงานพัฒนาคุณภาพการศึกษาของสถานศึกษา
•  ให้บุคลากรที่เกี่ยวข้องทุกฝ่ายเข้ามามีส่วนร่วมในการระดมความคิด ร่วมกันวางแผน  และร่วมกันทำงาน
•  สร้างมนุษยสัมพันธ์ในการดำเนินงาน
•  เสริมสร้างขวัญและกำลังใจให้เกิดขึ้นกับผู้ร่วมงาน  มีภาวะผู้นำทางวิชาการ

     1.2      การสร้างเสริมความรู้และทักษะเกี่ยวกับการประกันคุณภาพภายใน 

• การจัดประชุมเชิงปฏิบัติการโดยให้ทุกคนได้เข้าร่วมประชุม เชิงปฏิบัติการ ถ้าสามารถหาบุคลากรที่มีความสามารถจะเป็นแกนนำได้ ก็ควรมอบหมายให้แกนนำเป็นผู้รับผิดชอบในเรื่องนี้ 
• ในการจัดประชุมเชิงปฏิบัติการนั้น ควรแบ่งเป็นช่วง ๆ ตามกิจกรรมที่ดำเนินการในแต่ละช่วง ดังนี้ 

         ช่วงแรก  เน้นเนื้อหาเกี่ยวกับภาพรวมของระบบการประกันคุณภาพภายใน กระบวนการบริหารงานคุณภาพ แล้วเริ่มเนื้อหาเกี่ยวกับการจัดทำแผนพัฒนาสถานศึกษา และแผนปฏิบัติการในแต่ละปี จากนั้นให้ร่วมกันปฏิบัติจริงในการวางแผนพัฒนาและแผนปฏิบัติการ

         ช่วงที่ 2  เน้นเนื้อหาเกี่ยวกับการกำหนดกรอบและว่างแผนการประเมิน การสร้างเครื่องมือ จากนั้นก็ดำเนินการรวบรวมข้อมูลตามกรอบและแผนการประเมิน

         ช่วงที่ 3  เน้นเนื้อหาเกี่ยวกับการวิเคราะห์ข้อมูล การนำเสนอผลการประเมิน และการเขียนรายงานผลการประเมินตนเอง (Self  Study  Report)  โดยจัดประชุมปฏิบัติการหลังจากที่บุคลากรมีการปฏิบัติงาน และมีการประเมินตนเองตามแผนไปแล้วระยะหนึ่ง

    1.3      การกำหนดความรับผิดชอบ โดยการแต่งตั้งคณะกรรมการ 

• ผู้บริหารมีความจำเป็นที่จะต้องแต่งตั้งคณะกรรมการ โดยมอบหมายให้บุคลากรเข้าร่วมเป็นกรรมการ เพื่อช่วยกันจัดทำแผน ดำเนินการพัฒนา และประเมินคุณภาพ ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับงานที่รับผิดชอบตามภารกิจของตน  
• การตั้งคณะกรรมการ ควรพิจารณาตามแผนภูมิโครงสร้างการบริหาร และให้บุคลากรรับผิดชอบในส่วนที่เกี่ยวข้องกับงานในภารกิจของตนเอง จะทำให้ระบบการประกันคุณภาพภายในหล่อหลอมเข้ากับการทำงานตามภารกิจของบุคลากร ซึ่งจะก่อให้เกิดประสิทธิภาพ และมีความเชื่อมโยงกันในการพัฒนาคุณภาพด้านต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นด้านบุคลากร ด้านกระบวนการ และด้านผู้เรียน อันจะก่อให้เกิดการพัฒนารอบด้านครบทุกด้าน 

2. การศึกษาข้อมูล 

    ข้อมูลสารสนเทศมีความสำคัญในการตัดสินใจดำเนินงานต่าง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการวางแผนการศึกษาและการกำหนดนโยบาย ซึ่งต้องมีข้อมูลที่มีคุณภาพ ถูกต้องครบถ้วนและทันสมัย จึงจะช่วยในการวางแผน การบริหารจัดการ และการตัดสินใจดำเนินการไปอย่างมีประสิทธิภาพ สำหรับการาประกันคุณภาพภายในสถานศึกษานี้จะต้องมรการศึกษาข้อมูลสารสนเทศ เช่น 

• ผลการดำเนินการและการประเมินตนเองในรอบปีที่ผ่านมา 
• นโยบายของหน่วยงานต้นสังกัด และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง 
• ข้อมูลสารสนเทศของโรงเรียนตนเอง 
• ความคิดเห็นของบุคลากรในโรงเรียนและชุมชน 

3.  การเตรียมระบบหรือแนวคิดเกี่ยวกับระบบประกันคุณภาพทางการศึกษา

    ระบบการประกันคุณภาพการศึกษา มีการดำเนินงานประกันคุณภาพ  3  ขั้นตอน  คือ

    1. การควบคุมคุณภาพ (Quality  Control)  เป็นการกำหนดมาตรฐานคุณภาพและการพัฒนาสถานศึกษาให้เข้าสู่มาตรฐาน ซึ่งประกอบด้วย

•  การกำหนดมาตรฐานด้านผลผลิต ปัจจัย และกระบวนการ 
•   การพัฒนาเข้าสู่มาตรฐาน หมายถึง การพัฒนาปัจจัยต่าง ๆ ที่ส่งเสริมการจัดการศึกษาของสถานศึกษา

    2. การตรวจสอบคุณภาพ (Quality  Audit)  เป็นการตรวจสอบและติดตามผลการดดำเนินงานให้เป็นไปตามมาตรฐานที่กำหนด ประกอบด้วย

•   การประเมินความกว้าหน้าของการจัดการศึกษา 
•   การติดตามและตรวจสอบจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง 
•   การปรับปรุงคุณภาพสถานศึกษาที่มีคุณภาพไม่ถึงเกณฑ์มาตรฐานของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

    3. การประเมินคุณภาพ (Quality  Assessment)   เป็นการประเมินคุณภาพของสถานศึกษา โดยหน่วยงานที่กำกับดูแลในเขตพื้นที่ และหน่วยงานต้นสังกัดในส่วนกลาง ประกอบด้วย

•  การทบทวนคุณภาพการศึกษาของสถานศึกษา 
•  การประเมินเพื่อรองรับมาตรฐานการศึกษาของสถานศึกษา 
•  การประเมินผลการพัฒนาคุณภาพการศึกษาในภาพรวมหรือการาประเมินคุณภาพการศึกษา 

    ดังนั้นการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน จึงเป็นกระบวนการบริหารจัดการเพื่อให้บรรลุเป้าหมายในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา ให้เป็นไปตามมาตรฐานที่ต้องการโดยผู้บริหารและครูในสถานศึกษาร่วมกันกำหนดเป้าหมายที่ชัดเจน  

    ระบบการประกันคุณภาพของสถานศึกษา ต้องให้หลักการบริหารที่เป็นระบบครบวงจร แบบ PDCA คือ
    1. ร่วมกันวางแผน (Plan)

    2. ร่วมกันปฏิบัติตามแผน (Do)

    3. ร่วมกันตรวจสอบ (Check)

    4. ร่วมกันปรับปรุง/นำไปใช้ (Action)

รูปภาพที่ 2 ร่วมกันปรับปรุง/นำไปใช้ (Action)แสดงความสัมพันธ์ระหว่างระบบการประกันคุณภาพการศึกษา กับแนวคิดการบริหารที่เป็นระบบครบวงจรแบบ PDCA

หลักการสำคัญของการประกันคุณภาพภายใน 

            หลักการสำคัญของการประกันคุณภาพภายในสถานศึกษา ได้แก่ 

1. จุดมุ่งหมายของการประกันคุณภาพภายใน คือ การที่สถานศึกษาร่วมกันพัฒนาปรับปรุงคุณภาพให้เป็นไปตามมาตรฐานการศึกษา โดยเป้าหมายที่สำคัญอยู่ที่การพัฒนาคุณภาพให้เกิดขึ้นกับผู้เรียน 
2. การประกันคุณภาพการศึกษา เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการบริหารจัดการและการทำงานของบุคลากรทุกคนในสถานศึกษา โดยสถานศึกษาจะต้องวางแผนพัฒนาและแผนปฏิบัติการที่มีเป้าหมายชัดเจน ทำตามแผน ตรวจสอบประเมินผล และพัฒนาปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง เป็นระบบ มีความโปร่งใส และมีจิตสำนึกในกาสรพัฒนาคุณภาพการทำงาน 
3. การประกันคุณภาพเป็นหน้าที่ของบุคลากรทุกคนในสถานศึกษา ไม่ว่าจะเป็นผู้บริหาร ครู ? อาจารย์ และบุคลากรอื่น ๆ ในสถานศึกษา โดยในการดำเนินงานจะต้องให้ผู้ที่เกี่ยวข้อง เช่น ผู้เรียน ชุมชน เขตพื้นที่ หรือหน่วยงานที่กำกับดูแลเข้ามามีส่วนร่วมในการกำหนดเป้าหมาย วางแผน ติดตามประเมินผล พัฒนาปรับปรุง ช่วยกันคิด ช่วยกันทำ ช่วยกันผลักดันให้สถานศึกษามีคุณภาพ เพื่อให้ผู้เรียนได้รับการศึกษาที่ดีมีคุณภาพ เป็นไปตามความต้องการของผู้ปกครอง สังคม และประเทศชาติ

 4.  การดำเนินงานและการเขียนรายงาน 

    ขั้นตอนการดำเนินการประกันคุณภาพภายใน 

    ระบบการประกันคุณภาพภายในเป็นเรื่องเดียวกับกระบวนการบริหารงานอย่างมีคุณภาพหรือวงจร  PDCA ซึ่งเป็นระบบที่ผสมผสานอยู่ในกระบวนการบริหารและการจัดการศึกษาของสถานศึกษา ที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวันนั่นเอง

     ในการพัฒนาระบบการประกันคุณภาพภายใน ให้เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการบริหารและการทำงาน จะต้องคำนึงถึงเงื่อนไขสำคัญที่จะทำให้ประสบความสำเร็จในการดำเนินงาน ซึ่งผู้บริหารจะต้องมีความตระหนัก เข้าสมีส่วนส่งเสริม สนับสนุน และร่วมคิดร่วมทำ รวมทั้งจะต้องมีการทำงานเป็นทีม โดยบุคลากรทุกคนในสถานศึกษาต้องได้รับการเตรียมความพร้อมให้มองเห็นคุณค่า และมีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการประกันคุณภาพภายใน และดำเนินการอย่างต่อเนื่องร่วมกับทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ทั้งภายในและภายนอกสถานศึกษา โดยมีการติดตามและกำกับดูแลการดำเนินการประกันคุณภาพภายในอย่างเป็นระบบ

     ในการดำเนินการประกันคุณภาพภายใน ควรมีการเตรียมการเพื่อสร้างความพร้อมให้แก่บุคลากร และจัดให้มีกลไกในการดำเนินงาน บุคลากรทุกคนในสถานศึกษา และผู้เกี่ยวข้องจึงร่วมกันวางแผน ร่วมกันปฏิบัติ ร่วมกันตรวจสอบ และร่วมกันปรับปรุง โดยมีขั้นตอนการดำเนินงานทั้งหมด ดังแผนภาพดังต่อไปนี้

    i 4.1 ขั้นการเตรียมการ   

        เป็นการเตรียมความพร้อมของบุคลากรเพื่อสร้างความตระหนัก พัฒนาความรู้และทักษะ 

        แต่งตั้งคณะกรรมการรับผิดชอบ

รูปภาพที่ 3  แสดงขั้นตอนการดำเนินการประกันคุณภาพภายใน

ต่อ..ที่  http://jatuporn.ucoz.com/load/2/24-1-0-26